9. sınıf Biyoloji dersinin ilk konusu olan canlıların ortak özellikleri ile alakalı olarak burada ihtiyacınız olan bilgileri paylaşacağım. Canlıların ortak özellikleri nelerdir sorusundan önce isterseniz “Canlı” ve “Canlılık” kavramları üzerinde duralım. Sonrasında canlıları, cansızlardan ayıran özellikler ve canlıların ortak özellikleri konuşabiliriz.
Canlı ve canlılık nedir?
Bir şeye canlı diyebilmek için bazı özelliklere sahip olması gerekiyor. Bu özellikler sayesinde gördüğümüz şeylere canlı demekteyiz. Bunlar;
- Hücresel yapıda olması,
- Beslenebiliyor olması,
- Solunum yapıyor olabilmesi,
- Boşaltım yapabiliyor olması,
- Çevredeki uyarılara tepki veriyor olması,
- Metabolizmasının olması,
- Yaşadığı çevreye uyum sağlıyor olması,
- Hareket edebiliyor olması,
- Üreyebiliyor olması,
- Büyüyüp gelişebilmesi
şeklindedir. Bunları yapabilen şeylere canlı demekteyiz. İster insan olsun, ister hayvan olsun yahut bir hücreli metabolizmalar veya bitkiler olsun hepsi canlıdır. Bu özellikler sayesinde canlıları, cansız varlıklardan ayırt edebiliyoruz. Bu özelliklerin canlı ve işlevsel olması durumuna da canlılık denilir. Google
Canlıların ortak özellikleri
Bütün canlılarda görülen bazı özellikler bulunmaktadır. Bu başlığın ana konusu da bundan sonra başlıyor zaten. Şimdi konuyu uzatmadan canlıların ortak özellikleri konusuna girelim.
Hücresel Yapı
Canlıların en küçük yapı birimine hücre denilmektedir. Hücreyi yapısal olarak incelediğimiz zaman prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayırıyoruz. Hücresel yapı bütün canlılarda ortaktır.
Ben prokaryot ve ökaryot canlıları başka bir makale konusunda ele alacağım inşallah. Şimdilik es geçerek canlıların diğer ortak özellikleriyle devam etmek istiyorum.
Beslenme
Canlıların yaşayabilmesi, enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için beslenmesi gerekiyor. Bazı canlılar ihtiyaçları olan enerjiyi kendi kendilerine üretebiliyorlar. Bunlara ototrof canlılar denilir.
Bazıları da insanlar, çoğu hayvanlar.. gibi dışarıdan almak zorundalar. Bunlara da heterotrof canlılar denilir. Bir de hem ototrof hem de heterotrof canlılar vardır.
Solunum
Canlıların en önemli özelliklerinden bir tanesi de solunum yapabiliyor olmasıdır. Canlılar solunum enerji ihtiyaçlarını karşılamak için yaparlar.
Dışarıdan aldıkları oksijen sayesinde besin monomerlerini parçalayarak enerji elde ederler. Solunumu 3 farklı kategoride inceleyeceğiz. Bunlar oksijenli solunum, oksijensiz solunum ve fermantasyondur.
Boşaltım
Canlıların ortak özellikleri arasında metabolizmanın olduğunu söylemiştim hatırlarsanız. Canlılar beslenme ve solunum sonucunda oluşan atık maddeleri vücutlarından atabilmesi için boşaltım yapabiliyor olması gerekiyor.
Kimi canlılar yaprak dökerek boşaltım yaparken kimileri de karbondioksit, dışkı ve terleme sonucu boşaltım yapmaktadır.
Hareket
Solunum, beslenme kadar elzem olan hareket kabiliyeti bütün canlılarda ortaktır. Bazı canlıların hareket ettiklerini gözle gözlemleyemezsek de bütün canlılar hareket eder.
İnsanlar, hayvanlar gibi canlıların hareketleri net bir şekilde görülürken bitkilerin hareketleri durum değiştirme olarak gerçekleşmektedir.
Uyarılara tepki
Bir başka canlıların ortak özelliği de gelen uyarılara tepki vermesidir. Bu ister vücut içinden gelsin ister dışarıdan gelsin farketmez, tepki verirler.
Mesela fillerin sıcaklarda suyun içine dalmaları sıcağa karşı verilen bir tepkidir. Ya da elektrik çarptığı zaman ani bir şekilde kolumuzu çekiyor olmak uyarıya bir tepkidir.
Metabolizma
Metabolizma nedir? Bir canlının vücudunda gerçekleşen bütün yapım ve yıkım olaylarına metabolizma denilir. Metabolizmayı anabolizma ve katabolizma olarak ikiye ayırmaktayız.
Anabolizma ile basit moleküllerden karmaşık yapılar oluşurken katabolizma ile tam tersi olmakta yani büyük moleküller parçalanarak basit moleküllere dönüşmektedir.
Homeostazi veya İç Denge
Homeostazi nedir? Kelime anlamı olarak iç denge demek olan bu kelimeyle aslında bütün canlılarda bir dengeyi sağlama gibi bir özelliğin olduğunu anlamaktayız.
Yani dışarıda hava -4 dereceyken de vücudumuzun içinin 35-36 derece olması veya su dengesinin sağlanması homeostaziye birer örnektir.
Uyum
Bütün canlılar yaşadıkları ortama ayak uydurarak hayatta kalmaya çalışır. Afrika’nın sıcaklığından birini alıp Kanada’ya götürdüğünüz zaman bu kişinin hayatta kalması için yaşadığı ortama uyum sağlaması gerekmektedir.
Bütün canlılarda ortak bir özelliktir. Kutup ayılarının derilerinin beyaz olması diğer ayılardan farklı olmasının nedeni kutuplardaki soğuklara uyum sağlamalarından dolayıdır.
Organizasyon
Bütün canlıların bir organizasyonu vardır. Bazı canlılar bir hücreli olsalar bile onların da organizasyonu vardır çünkü bu canlılar da hayatta kalmak için beslenmek zorunda, atıklarını atmak zorunda ve çevreye ayak uydurmak zorundadır.
Çok hücreli canlılarda ise durum farklıdır. Benzer hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur. Benzer şekilde dokular bir araya gelerek organları (kalp, akciğer, beyin vs..), organlar sistemleri (boşaltım, dolaşım,solunum vs..) sistemler de organizmayı meydana getirir.
Bütün bu olaylar rastgele gerçekleşmeyip belirli bir düzen içerisinde gerçekleşmektedir. Sizce de öyle değil midir?
Üreme
Yine canlıların en önemli ortak özellikleri arasında bulunan üreme ile canlılar nesillerini devam ettirmektedirler. Aksi durumda canlılığın olmayacağını tahmin ediyorsunuzdur.
İki farklı üreme türü vardır. Bunlar eşeyli üreme ve eşeysiz üremedir. Bu konu üzerinde de inşallah detaylı duracağız.
Büyüme ve Gelişme
Alınan besinler, yapılan solunum ve diğer canlılık özellikleri sonrasında canlılar büyüyerek gelişirler. Zaten bütün canlılarda doğma, büyüme ve gelişme safhaları vardır.
Büyüme hücre sayısının hacimce ve sayıca artmasıyla gerçekleşirken; gelişme de mevcut yapıların zamanla farklı fonksiyonlar kazanarak farklı işlevler sergiliyor olmasıdır.
Merak ettiğiniz sorular
Evet sevgili öğrenciler. Sizler için 9. sınıf biyoloji dersinin ilk konusu olan canlıların ortak özellikleri nelerdir sorusunu anlatmaya çalıştım. Dersinizi dinleyerek, öğretmeninizden daha detaylı bilgiler alabilirsiniz. Merak ettiğiniz soruları bu başlık altından veya dilerseniz SORU EKLE bölümünden paylaşabilirsiniz.